دربندهای مدرن

زینب دانشور/ با صدای ملکوتی اذان مغرب، بیل را به دیوار تکیه می دهد و گوشه ای برای استراحت و نماز پیدا می کند. چیزی به اتمام ساعت کار آن روز نمانده و هنوز هم باید بیل بزند. در روشن تاریک ذهنش سفره ای شام در کنار مخده ای گسترده که گرمای علاءالدینش خواب به چشمانش می کشاند اما با صدای صاحب کار از جا می پرد ... تبعه ایران نیست و همین تفاوت نژاد موجب شده حجم کارش بیشتر و حق الزحمه اش کمتر باشد. جایی برای اعتراض نیست چون برده ای که در ازای حقی برای زندگی باید جان بدهد.
وقتی واژه «برده» به گوشمان می خورد ناخودآگاه ذهنمان به سمت سیاه پوستانی می رود که تحت شکنجه های قرون گذشته مجبور به کارهای سخت بودند و به عنوان کالا خرید و فروش می شدند. انسان‌هایی که گویا از زندگی سهمی نداشتند جز نفس کشیدن که خوشبختانه دیگر اثری از آن هم نیست اما باید گفت نظام برده داری به سبک و سیاق سنتی اگرچه منسوخ شده و دیگر خبری از بازارهای فروش برده نیست اما برده داری مدرن هنوز هم رایج است و ضروری به نظر می رسد ریشه آن را برکند.

روز جهانی لغو برده داری
در سال 1960 میلادی، دوم دسامبر از سوی سازمان ملل با تصویب قطعنامه ۳۱۷/۴، به‌عنوان «روز لغو برده‌داری در دنیا» نام‌گذاری شده است. در برخی تواریخ نخستین تلاش‌ها برای لغو برده داری به قرن سوم پیش از میلاد نسبت می دهند که در حوزه امپراطوری موریا یا مائوریا اتفاق افتاده بود البته در آن زمان برده داری به طور مطلق لغو نشد بلکه خرید و فروش برده ممنوع شده بود. در تاریخ نگاری مدرن، سال 1960 میلادی نخستین تاریخ لغو برده داری است که در طی آن دوک ونیز «پیترو کاندیانو چهارم» ممنوعیت برده داری را اعلام نمود. از آن پس در سراسر جهان حکومت‌ها یکی پس از دیگری خرید و فروش برده و استثمار بردگان را ممنوع کردند.
نظام برده‌داری در مرحله از بین رفتن جامعه اشتراکی و بر شالوده افزایش عدم تساوی اقتصادی که خود ثمره پیدایش مالکیت فردی بود، شکل گرفت و دولت برای نخستین بار در دوران بردگی پدیدار می‌شود.

پیدایش بردگی
از نظر تاریخی در دوران کلاسیک، یونان باستان پیشتاز برده‌داری بود. برپایه اسناد در سده ششم و پنجم پیش از میلاد، ۸۰ هزار برده در یونان زندگی می‌کرده‌اند. امپراطوری رم، برده‌داری دوران کلاسیک را به اوج رساند و تمام مردم سرزمین را به برده تبدیل کرد. به طوری که فیزیکدانان، ستاره‌شناسان و مهندسان نیز برده امپراطوری شدند.
در شرق و از جمله در ایران باستان، بردگی بیشتر شکل پدرسالاری و خانوادگی داشت. دو طبقه اصلی این صورت بندی اجتماعی - اقتصادی (برده داران و بندگان) بودند. طبقات دیگری به عنوان طبقات میانه نیز نظیر خرده‌مالکان و پیشه‌وران و عناصر وازده و بدون طبقه که از مالکین کوچک ورشکسته اما غیر برده تشکیل می‌شدند وجود داشتند.

برده داری نوین
اگرچه برده‌ داری در شکل کلاسیک و سنتی آن محو و ناپدید شد اما نفس زیاده‌خواه و استثمارگر برخی از توانمندان نمی‌توانست نبود آن را تحمل کند؛ به همین جهت شکل نوینی از برده‌داری در روابط انسان‌ها متجلی شد. ظهور و بروز دوران استعمار و غلبه کشورهای اروپایی و آمریکا بر قاره آفریقا و برخی کشورهای آسیایی فصل نوینی از برده‌داری را در تاریخ بشر به ثبت رساند.امروزه برده ‌داری، صورتی متفاوت از گذشته به خود گرفته است، برای مثال برده‌های امروزی به ویژه در مناطق فقیر جهان بسیار ارزان‌تر از گذشته هستند لذا برده‌داران دیگر مجبور نیستند برای خرید برده هزینه‌های گزافی بپردازند و به تبع آن قربانیان امروزی برده‌فروشی نیز ارزش چندانی ندارند. علاوه بر آن دیگر مانند گذشته برای نگه داشتن برده‌ها از زنجیر استفاده نمی‌شود بلکه امروزه از طریق اعمال خشونت و تهدید آن‌ها را ربوده و به کار وامی‌دارند.امروزه قربانیان برده‌داری مدرن در زمینه‌های مختلفی نظیر خرید و فروش اعضای بدن، استخراج معدن، کار در معادن زغال سنگ، اشتغال در صنایع تولید لباس، فولاد، قهوه و شکر، کار در خانه و به ویژه در کشاورزی به کار گرفته می‌شوند. محصولاتی که به این طریق در جهان تولید می‌شود، معمولا با قیمتی ارزان در بازار کشورهای صنعتی ثروتمند عرضه می‌شوند که در این میان بیشترین سود عاید کمپانی‌های بزرگ می‌شود.براساس گزارش سازمان ملل، بردگی در عصر جدید ناشی از فقر، طرد اجتماعی، به حاشیه راندن افراد، فقدان دسترسی به آموزش و وجود فساد در جامعه است. قربانیان این شیوه بردگی، همواره افراد بسیار ضعیف و فقیر جامعه هستند و از کارگران مهاجر که برای پرداخت بدهی‌های خود به باندهای قاچاق روی می‌آورند تا زنان و دختران مجبور شده به فحشا را در برمی‌گیرد.امروزه استفاده برده ‌وار از کودکان خردسال به عنوان نیروی کار به ویژه در برخی کشورها، امری عادی تلقی می‌شود. این گونه کودکان اغلب در کشتزارها به کار گرفته شده و یا به تکدی‌گری و کار در خانه گماشته می‌شوند، این کودکان در مواردی نیز به اجبار مورد تجاوز جنسی قرار می‌گیرند.
شاید تاریک‌ترین فصل برده‌داری مدرن، قاچاق و تجاوز جنسی اجباری به عنوان یکی از پیامدهای تجارت انسان در دنیای کنونی باشد. دختران و زنان بسیاری توسط باندهای سازمان یافته، از کشورهای آسیایی و آفریقایی اغفال شده و در حالی که مدارک و اوراق شناسایی‌شان نیز در همان محل به زور از آن‌ها گرفته می‌شود، به اروپای غربی منتقل و پس از تجاوز اجباری در شرایط زندگی و کاری بسیار تحقیرآمیزی نگهداری شده و در مراکز خاصی با هدف بهره‌برداری جنسی به بردگی گرفته می‌شوند.
نهادهای حقوق بشر سازمان ملل متحد دوام اَشکال قدیمی برده داری را که در باورها و عادات سنتی تعبیه شده اند به ثبت رسانیده‌اند. این اشکال برده داری نتیجه تبعیض های طولانی مدتی است که در برابر گروه های آسیب پذیر جوامع از جمله افرادی که از طبقات پایین تر جامعه تلقی می شوند، اقلیت های قبیله ای و مردم بومی وجود دارد.
در ادامه سه نوع از برده داری‌های متداول را به نقل از پایگاه اطلاع رسانی سازمان ملل متحد می خوانید:
کار اجباری: در کنار اشکال سنتی کار اجباری از جمله «برده داری قرض» یا «کار امانتی»، اکنون اشکال معاصر بیشتری از کار اجباری وجود دارد که می توان به کارگران مهاجری اشاره کرد که در دنیای اقتصاد برای هر نوعی از استثمار اقتصادی مانند کار به عنوان بردگان خانگی، کارگران ساختمانی، کارگران صنایع غذایی و پوشاک و بخش کشاورزی قاچاق می‌شوند.
کار کودکان: در سطح جهانی از هر ۱۰ کودک یک کودک کار می کند. بیشتر کار کودکانی که امروزه صورت می‌گیرد با هدف استثمار اقتصادی است. این امر علیه کنوانسیون حقوق کودک است که «حق کودک برای محافظت شدن در برابر استثمار اقتصادی و انجام هر گونه کاری که برای کودک خطرناک باشد، با تحصیل او تداخل داشته باشد یا برای سلامت جسمی، روانی، روحی، اخلاقی یا پیشرفت اجتماعی او مضر باشد» را به رسمیت می شناسد.
قاچاق: بر اساس پروتکل ممنوعیت، سرکوب و مجازات برای قاچاق افراد به خصوص زنان و کودکان، قاچاق افراد به مفهوم سربازگیری، انتقال، واگذاری، نگهداری یا گرفتن افراد به وسیله تهدید یا استفاده اجباری یا هر گونه اشکال دیگر اجباری با هدف استثمار آن هاست.
استثمار نیز به معنی استفاده از دیگران اشکال مختلف بهره‌کشی، کار و خدمت اجباری، برده داری یا دیگر اعمال شبیه به برده داری، خدمتکاری اجباری یا قاچاق اعضای بدن است. رضایت افراد برای قاچاق شدن هم از بار این عمل چیزی نکاسته و در صورتی که فرد قاچاق شده، کودک باشد حتی در صورت رضایت خود کودک و فقدان هر گونه زور و اجبار، این عمل جرم تلقی می‌شود.

/انتهای متن/